De bijstandsregels zijn in een kwart van alle gemeenten in Nederland versoepeld. In die gemeenten mogen mensen met een bijstandsuitkering een klein bedrag aan giften ontvangen zonder dat dit gekort wordt op hun uitkering. Maar die versoepelingen hebben nog niet geleid tot een betere behandeling van bijstandsgerechtigden.
Bijstandsbeleid
Het journalistieke platform Investico heeft in opdracht van Trouw, EenVandaag en De Groene Amsterdammer onderzoek gedaan naar hoeveel gemeenten hun beleid rondom giften het afgelopen jaar hebben aangepast. Ook werd bekeken hoe zij nu de beloofde menselijke maat zijn gaan hanteren en of ze echt coulanter zijn bij het toepassen van de bijstandswet?
Conclusie onderzoek
De conclusie van het onderzoek is enerzijds positief. Het besef dat er iets moet veranderen is bij vele betrokkenen doorgedrongen. Sommige gemeenten pasten hun regels aan of zijn op zoek naar manieren om hun beleid humaner kunnen maken. Anderzijds is er nog maar weinig verbetering gezien. Sinds het kabinet-Rutte II is er bezuinigd op de bijstandsuitkering en de toegang tot bijstand moeilijker gemaakt. Ook is dat sinds 2013 de rechtsbescherming van bijstandsontvangers flink verminderd.
Boodschappenaffaire
Aanleiding voor die versoepelingen is de boodschappenaffaire, waarbij een bijstandsgerechtigde uit Wijdemeren ruim €7000,- moest terugbetalen omdat ze wekelijks boodschappen had gekregen van haar moeder. Dat had ze niet gemeld bij de gemeente. Maar dat is wel verplicht. Ze had zich niet gehouden aan de zogenaamde inlichtingenplicht.
Bijstandsregels versoepeld
De zaak deed veel stof opwaaien en een meerderheid van de Tweede Kamer wilde dat er snel een einde zou komen aan het verplicht terugvorderen van een uitkering als bijstandsgerechtigden iets niet goed hebben gedaan. Later werd een motie aangenomen waarmee het mogelijk wordt dat bijstandsontvangers een vrijstelling van €1200,- aan giften kunnen krijgen. Het nieuwe kabinet moet deze motie verder uitwerken. Er zijn echter 84 gemeenten die hun bijstandsregels nu al hebben versoepeld.
Probleem zit veel dieper
Volgens de onderzoekers zit het werkelijke probleem veel dieper. Volgens de Participatiewet kunnen gemeenten nog steeds vele duizenden euro’s aan bijstandsuitkering terugvorderen op basis van kleine foutjes. Er is nog maar weinig verschil in de coulance van gemeenten bij terugvordering.
Bijstandsfraude
Maak je een foutje, dan kun je al snel als fraudeur worden bestempeld. Dat is best vreemd, want in het strafrecht wordt iemand pas ‘fraudeur’ genoemd, en dus bestraft, als de fraude onomstotelijk bewezen is. Dan heeft de rechter geoordeeld dat iemand schuldig is. In het bestuursrecht, waar zaken over bijstand onder vallen, hoeft een gemeente niet te bewijzen dat iemand werkelijk heeft gefraudeerd. Een zogenoemd ‘bewijsvermoeden’ is genoeg om als fraudeur gezien te te worden
Aan de andere kant kunnen gemeenten vaak niet anders. Ze moeten de regels wel zo streng toepassen. Gemeenten die te vaak afwijken van de bijstandsregels lopen het risico zelf gekort te worden. Ze passen de regels daarom liever te streng dan te losjes toe.
Wetsvoorstel
Al met al lijken de versoepelde regels omtrent giften een druppel op een gloeiende plaat. De hoop is gericht op het wetsvoorstel van ChristenUnie, D66, CDA, GroenLinks, PvdA en SP om de bijstandsregels te versoepelen. Er is brede steun voor dit voorstel en de verwachting is dat het komend jaar wordt ingevoerd.
Bronnen: Binnenlands Bestuur, BNN, Groene, NOS, Platform Investico, Trouw
