De hoogte van de bijstandsuitkering blijft achter bij AOW en de lonen. Dat komt waarschijnlijk door de vergrijzing. Dit zegt hoogleraar Sociale zekerheid Olaf van Vliet in een oratie die hij afgelopen vrijdag in Leiden uitsprak.
Veranderde arbeidsmarkt
Olaf van Vliet is Bijzonder Hoogleraar Sociale Zekerheid en Arbeidsmarktbeleid in Internationaal Perspectief, verbonden aan het Instituut Bestuurskunde in Den Haag. De arbeidsmarkt is in rap tempo verandert. Door verregaande globalisering en veel werk wordt geautomatiseerd door robots en computers. Hierdoor zijn er in de afgelopen jaren heel veel banen verdwenen. Veel van die mensen vinden uiteindelijk wel weer werk in andere dienstensectoren, maar meestal staat daar een lager inkomen tegenover. Het leidt volgens Van Vliet vaak tot meer inkomensongelijkheid.
Trampoline in plaats van vangnet
De vraag is nu wat voor effect deze veranderde arbeidsmarkt heeft op de sociale zekerheid. Het overheidsgeld is natuurlijk beperkt en de vraag is of het klassieke sociaal vangnet nog voldoet. Er gaan stemmen op over te gaan om een sociaal investeringsbeleid. Werkzoekenden krijgen geen uitkering meer, maar bijvoorbeeld een vergoeding voor omscholing naar ander werk. De verzorgingsstaat biedt dan een trampoline in plaats van een vangnet.
Bijstandsuitkering blijft achter
Deze veranderde arbeidsmarkt heeft op dit moment veel invloed op de sociale zekerheid. Van Vliet denkt het wegzakkende bijstandsniveau veroorzaakt wordt door de vergrijzing. Het is politiek veel beter te verkopen om iets voor 66-plussers te doen dan voor mensen in de bijstand. Ook is de groep 66-plussers veel groter en politiek bovendien veel beter vertegenwoordigd. Kortom: er lijkt minder politiek en maatschappelijk draagvlak te zijn voor bijstandsuitkeringen dan voor ouderen.
Verkapte arbeidsongeschiktheidsregeling
De afgelopen kabinetten is er veel gedaan om mensen met een bijstandsuitkering weer aan het werk te krijgen. Maar veel mensen kunnen helemaal niet aan het werk. Ze zijn arbeidsongeschikt en eigenlijk is de bijstand een verkapte arbeidsongeschiktheidsregeling geworden.
Kosten voor ouderen nemen toe
Ouderen drukken volgens Van Vliet steeds zwaarder op de overheidsbegroting. Er zijn steeds meer mensen met AOW. Ook de zorgkosten nemen toe. Daardoor is er minder geld beschikbaar voor voorzieningen zoals de bijstand en publieke bibliotheken. Bovendien is de armoede onder ouderen veel sterker gedaald dan onder de rest van de bevolking. Ze worden gecompenseerd door AOW-stijgingen.
Betere monitoring
In 1990 bedroeg een bijstandsuitkering in 1990 nog 59 procent van het gemiddeld inkomen uit werk. In 2009 was dat al teruggelopen tot 52 procent. De uitkeringen zijn jaar na jaar dus minder gestegen dan de gemiddelde lonen. Dit betekent dat het besteedbaar inkomen van bijstandsgerechtigden steeds verder is gedaald. Van Vliet pleit voor betere monitoring en wil meer inzicht hebben in de verhouding tussen loonontwikkeling, bijstand en AOW.
Bronnen: Universiteit Leiden, Universiteit Leiden, Volkskrant
