Het Inlichtingenbureau helpt gemeenten te controleren of mensen recht hebben op een bijstandsuitkering. Anders gezegd: het Inlichtingenbureau speurt naar bijstandsfraude.

Inlichtingenbureau is Informatieknooppunt

Het Inlichtingenbureau omschrijft zichzelf als informatieknooppunt voor gemeenten en biedt informatie op de gebieden Werk en Inkomen, Onderwijs, Belastingen en Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en Jeugdzorg. Onlangs is ook het Informatie Knooppunt Zorgfraude hier ondergebracht. Het staat ondertussen voor beheer, analyse en beveiliging van een enorme hoeveelheid persoonsgegevens. Op dit moment heeft het Inlichtingenbureau er een extra klus bijgekregen. Ze checken zzp’ers die nu een beroep doen op een Tozo-uitkering: de zogenaamde Tozo-controle.

Boodschappenaffaire

Het Inlichtingenbureau was betrokken bij de boodschappenaffaire. Door een melding van het bureau deed de gemeente Wijdemeren een onderzoek naar een bijstandsgerechtigde die structureel boodschappen kreeg van haar moeder. Ze had de boodschappen niet als inkomsten opgegeven en dat had wel gemoeten. De vrouw moet nu ruim €7000,- terugbetalen aan de gemeente. 

Overigens zij gemeenten niet verplicht om van de diensten van het Inlichtingenbureau gebruik te maken, maar zij kunnen op eigen initiatief een beroep doen op de dienstverlening.

Op onderstaande instructievideo wordt uitgelegd hoe je gegevens uit het gemeente portaal van het Inlichtingenbureau kunt ophalen.

Risicoprofiel

Bij het opsporen van bijstandsfraude maakt het bureau gebruik van risicoprofielen. Het risicoprofiel bestaat uit een groot aantal met elkaar in verband gebrachte indicatoren. De resultaten van de risicoprofielen worden gekoppeld aan bsn-nummers. Als een bijstandsgerechtigde voldoet aan die indicatoren, ook wel samenloopsignalen genoemd, dan kan dat duiden op mogelijk onrechtmatige uitkering. Deze onvanger van de bijstand is nog geen verdachte, maar wordt wel gezien als een risico. De gemeente krijgt vervolgens een signaal, en de bijstandsontvanger moet inzage bieden in zijn financiën.

Meldingen van bijstandsfraude

Het Inlichtingenbureau doet uiteenlopende soorten meldingen. Wanneer een bijstandsontvanger ook nog eens salaris ontvangt of ook studiefinanciering, dan gaat er automatisch een melding naar de gemeente. Ook kan het gaan om autobezit. Het Inlichtingenbureau ontvangt namelijk informatie vanuit de RDW. Als iemand die een bijstandsuitkering ontvangt, een auto op zijn naam heeft staan, dan kan het bureau op basis daarvan bepalen hoe oud het voertuig is, wat de mogelijke waarde is. Ook kan data worden gecombineerd en kan achterhaald worden hoeveel auto’s op zijn naam staan en van welk merk. En in 2019 werd er 145.000 keer een melding gedaan van personen die mogelijk samenwonen, en daardoor misschien geen recht hebben op een uitkering.

Koppelen van data

Naast het Inlichtingenbureau zijn er ook andere organisaties die geautomatiseerd data over burgers koppelen via algoritme. Zo is er het Bureau Keteninformatisering Werk en Inkomen (BKWI), Dit bureau knoopt digitale gegevens van burgers en bedrijven aan elkaar. Ook Stichting Rinis – Routerings instituut (inter)nationale informatiestromen zorgt voor digitale gegevensuitwisseling.

Bekijk in onderstaande video hoe het Inlichtingenbureau en BKWI omgaan met de gegevens van burgers en zorg draagt voor de veiligheid van die data.

SyRi verboden

Vorig jaar werd SyRI door de rechter verboden om bijstandsfraude en andere uitkeringsfraude op te sporen. Dit algoritme is niet controleerbaar en respecteert het privéleven van betrokken burgers onvoldoende. Het gebruik ervan is in strijd met artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Overigens was SyRi niet erg succesvol. Er werd geen enkele fraudeur mee opgespoord. Over een systeem dat door de gemeente Nissewaard ingezet wordt om met behulp van algoritmen bijstandsfraude op te sporen, blijft onduidelijkheid bestaan.

Autoriteit Persoonsgegevens

De Autoriteit Persoonsgegevens wil dat het Inlichtingenbureau tekst en uitleg geeft over hoe het met gegevens van burgers omgaat. Mogelijks zijn burgers slachtoffer van onrechtmatig overheidshandelen. De toezichthouder wil weten of het Inlichtingenbureau voor de verwerking van die data wel altijd bevoegd is volgens de Algemene Verordening Gegevensbescherming en wil weten welke gegevens worden verwerkt, op welke manier dat gebeurt en welke wettelijke grondslag daarvoor bestaat. Is het in die ‘dataoceaan’ nog wel duidelijk te achterhalen waarom bepaalde mensen op bepaalde lijstjes terecht komen en of het wel zorgvuldig omgaat met de privacy van burgers. Zo niet, dan moet het Inlichtingenbureau per direct stoppen met het verwerken van persoonsgegevens. In Trouw was te lezen dat het Inlichtingenbureau de eis – in de vorm van een brief – te hebben ontvangen en deze uiteraard zeer zorgvuldig in behandeling zal nemen.

Kamervragen over Inlichtingenbureau

Ook Tweedekamerlid Jasper van Dijk (SP) stelde vragen over de rol van het Inlichtingenbureau bij de opsporing van bijstandsfraude. Minister Koolmees van Sociale Zaken liet schriftelijk weten dat het uitgangspunt is dat een burger zoveel mogelijk inzicht moet kunnen krijgen wie welke gegevens over hem of haar verwerkt. Met het programma Toekomst Gegevensuitwisseling Werk & Inkomen wil de eigen regie van de burger over zijn gegevens versterken. Daar hoort meer inzicht in wie welke gegevens verwerkt en ook het digitaal beschikken over en kunnen delen van je eigen gegevens.

Bronnen: Binnenlands Bestuur, Groene, Netkwesties, NRC, Privacy Web, Rijksoverheid, Trouw