Een rechtmatigheidsonderzoek van de bijstand: Wat betekent dat precies en moet ik me zorgen maken als ik hieraan word onderworpen?

Rechtmatigheidsonderzoek bijstand

In de Participatiewet is vastgelegd dat gemeenten de wettelijke taak hebben om bijstandsuitkeringen te verstrekken. Gemeenten hebben bovendien de taak om de rechtmatigheid ervan te controleren. Niet alleen wanneer je een uitkering aanvraagt, maar ook als je al een uitkering ontvangt.

Waarom een rechtmatigheidsonderzoek?

De gemeente kan een rechtmatigheidsonderzoek instellen om te checken of je wel recht op bijstand hebt. Dat zijn gemeenten wettelijk verplicht. De gemeente moet namelijk op de hoogte zijn van je woon- en leefsituatie. Je bent verplicht om aan de gemeente alle informatie te geven die nodig is om vast te stellen of je (nog steeds) recht hebt op een bijstandsuitkering. Dat wordt de inlichtingenplicht genoemd. De gemeente kan, indien nodig, nog meer informatie bij je opvragen. De gemeente heeft namelijk de bevoegdheid om steeds spontaan en opnieuw onderzoek te doen of het recht op bijstand nog bestaat. Er is geen specifieke aanleiding nodig om een dergelijk onderzoek uit te voeren.

Redenen voor een rechtmatigheidsonderzoek

Gemeenten kunnen zonder enige aanleiding zo’n onderzoek beginnen. Ook bepaalt de gemeente zelf hoe vaak zo’n onderzoek wordt uitgevoerd. Dat is het regulier onderzoek dat de gemeente uitvoert om de rechtmatigheid van de bijstandsuitkeringen te controleren. Ook voert de gemeente heronderzoeken uit. Bijvoorbeeld als mensen al langere tijd geen contact meer met de gemeente hebben gehad. Daarnaast voert de gemeente fraudeonderzoek uit op basis van signalen over vermeende fraude.

Ben je verplicht om mee te werken?

Ja, je moet meewerken aan een rechtmatigheidsonderzoek. De gemeente kan je vragen mee te werken aan bijvoorbeeld een huisbezoek. Of een onderzoek om vast te stellen of je nog recht op bijstand hebt. Werk je niet mee? Dan kan de gemeente jouw bijstandsuitkering verlagen.

Hoe werkt zo’n rechtmatigheidsonderzoek

De gemeente start ook zelf rechtmatigheidsonderzoeken op. Je ontvangt dan een brief waarin je wordt gevraagd om een aantal gegevens (bijv. bankafschriften) aan te leveren óf persoonlijk op gesprek te komen. Het doel van dit zelf opgestarte onderzoek is hetzelfde: het vaststellen van of je recht hebt op de bijstandsuitkering.

Inlichtingenbureau

Gemeenten worden hierbij geholpen door het Inlichtingenbureau. Het Inlichtingenbureau vergelijkt persoonsgegevens aan de hand van het burgerservicenummer (BSN). Je staat bij verschillende instanties geregistreerd: bij onder meer de gemeente, de Belastingdienst, zorgverzekeraar, woningbouwvereniging en energiebedrijf. Het Inlichtingenbureau krijgt van al die instanties iedere maand jouw gegevens en vergelijkt deze met elkaar. Dat mag zonder dat je hiervoor toestemming hebt gegeven. Komt een BSN voor in verschillende bestanden, dan kan er iets bijzonders aan de hand zijn en dan doet de gemeente nader onderzoek.

Heronderzoek bijstand

Als je een bijstandsuitkering krijgt, doet de gemeente regelmatig heronderzoek. Dit is een periodiek onderzoek waarmee de gemeente checkt of nog steeds recht hebt op je bijstandsuitkering. Dat gebeurt bijvoorbeeld als mensen al langere tijd geen contact meer met de gemeente hebben gehad. Ook kijkt de gemeente of het je bijvoorbeeld lukt om werk te vinden, of je eigen vermogen goed is bepaald en of je persoonlijke situatie is veranderd, waardoor je meer of minder uitkering moet krijgen.

Fraudeonderzoek

Fraudeonderzoek wordt uitgevoerd als de gemeente twijfel heeft over het recht op de uitkering en bijstandsfraude vermoedt. Dat kan omdat de gemeente een tip of melding heeft gekregen. Of omdat het Inlichtingenbureau informatie heeft gekregen van de Belastingdienst of woningcorporatie en die niet strookt met informatie die jij hebt verstrekt. Ook kan het zijn dat de medewerkers tijdens een gesprek de indruk hebben dat er iets niet klopt. De gemeente stelt dan een onderzoek in om alle informatie te controleren.

Lees er meer over in het artikel: Inlichtingenbureau speurt naar bijstandsfraude

Sociale recherche

Denkt de gemeente dat je al langer fraudeert of als het bedrag aan uitkeringsfraude €50.000,- is of hoger, dan wordt er een proces-verbaal opgemaakt. Dan start de sociale recherche een strafrechtelijk onderzoek en moet je naar de strafrechter. De mogelijke gevolgen hiervan zijn een boete, een taakstraf of een gevangenisstraf.

Welke onderzoeksmethoden gebruikt de sociale recherche

Als je wordt verdacht van uitkeringsfraude dan stelt de sociale recherche een onderzoek in. Vaak heb je dat zelf niet door en de gemeente is niet verplicht om dat melden. De sociale recherche maakt gebruik van diverse onderzoeksmethoden om de rechtmatigheid van de bijstand te onderzoeken. Hieronder zijn die methoden op een rijtje gezet.

Allereerst wordt er een administratief vooronderzoek gedaan. Hierbij worden gegevens van verschillende instanties opgevraagd, zoals de Belastingdienst, woningbouwvereniging en energiebedrijf.

Een tweede methode is dat jij en jouw partner op gesprek moeten komen bij en antwoord moeten geven op vragen over je huidige woon- en leefsituatie. Als uit dit verhoor duidelijk wordt dat je een gezamenlijke huishouding voert, is dit voldoende voor de gemeente om je bijstandsuitkering te beëindigen of aan te passen.

Ook kunnen sociaal rechercheurs heimelijke waarnemingen verrichten. Dit betekent dat de rechercheurs bij je woning posten, zonder dat jij daarvan zelf op de hoogt bent. Er wordt dan gekeken wie er naar binnen en buiten komen, welke auto’s er voor de woning geparkeerd staan en hoe vaak jij en je partner gezien worden bij de woning, of jullie boodschappen voor elkaar betalen.

Ook kan de sociale recherche een buurtonderzoek uitvoeren en buurtbewoners vragen stellen en als getuige inschakelen. Hoe zien jouw buurtgenoten jouw huidige situatie? Zien zij jou en je partner vaak bij de woning? Welke auto hebben jullie?

Het zwaarste instrument is het huisbezoek. Geef je toestemming voor het huisbezoek, dan kijkt de gemeente of de koelkast gevuld is, wat de standen zijn op de water- en elektriciteitsmeter, of er vieze was ligt en kijkt wat er verder aanwezig is in de woning . Overigens kan er niet zomaar een huisbezoek worden gedaan. De gemeente moet echt twijfel hebben aan de aan verstrekte informatie over de woon- en verblijfssituatie van de uitkeringsontvanger. Daarnaast is een huisbezoek alleen maar toegestaan als de gegevens niet op een andere, minder belastende manier boven tafel kunnen worden gekregen.

Bezwaar

Ben je het niet eens met het besluit van de gemeente? Dan kun je bezwaar maken. Zo’n bezwaarschrift moet binnen zes weken worden ingediend bij de gemeente. Een bezwaarprocedure kan leiden tot herziening of intrekking van het besluit om de uitkering te beëindigen. Dit is lastig en ingewikkeld proces. Ben je hierin niet thuis, dan is het aan te raden om eem juridisch adviseur of een advocaat in de arm te nemen.

Bronnen: Bezwaarschift Advocaat, Inlichtingenbureau, Rijksoverheid, Sociaal verhaal, VNG