Het systeem om bijstandsfraude op te sporen, SyRI, is omstreden en ligt onder vuur. Volgens de Verenigde Naties is SyRI in strijd met de mensenrechten. Het gebruik ervan zou mensen met weinig geld en mensen met een migratie-achtergrond discrimineren. Ook heeft een groep tegenstanders een rechtszaak aangespannen en buigt de Rechtbank Den Haag zich op 29 oktober dit jaar over de vraag of gemeenten dit opsporingssysteem wel mogen gebruiken.
SyRI: omstreden opsporingsysteem
SyRI is omstreden. Het maakt volgens tegenstanders inbreuk op de privacy en het aantal gevallen van fraude dat erdoor is opgespoord, is sinds de introductie 2014 verwaarloosbaar. Onlangs heeft de VN-rapporteur voor de mensenrechten, Philip Alston zijn zorgen geuit over het Systeem Risico Indicatie, zoals dit systeem voluit heet. Alston heeft hierover een brief aan de rechtbank in Den Haag gestuurd. Daarnaast hebben diverse privacy-organisaties en de FNV hebben een procedure aangespannen tegen de staat over het gebruik van SyRI. De eerste hoorzitting in de rechtszaak is 29 oktober.
Wat is SyRI?
SyRI staat voor Systeem Risico Indicatie en is in 2014 opgezet door ministerie van Sociale Zaken om sneller fraude met uitkeringen, toeslagen en belasting op te sporen.Geheim
Hoe het systeem precies werkt, is geheim. Dit zou de overtreders in de kaart spelen. Het systeem is niet transparant. Gemeenteraden kunnen SyRI niet controleren en burgers kunnen een onterechte melding in het register, niet aanvechten.Wat we wel weten over SyRI?
Wat we wel weten is dat SyRI gebruik maakt van een algoritme dat losgelaten wordt op databestanden van bewoners van probleemwijken. Op deze manier worden gegevens over arbeid, detentie, belastingen, vastgoedbezit, handel, huisvesting, inburgering, onderwijs en pensioen aan elkaar gekoppeld. Ook wordt dit algoritme toegepast op data over schulden, uitkeringen, toeslagen, vergunningen en de zorgverzekering. Uit deze ingewikkelde data-analyse, wordt een risicoprofiel opgesteld. De gegevens van burgers worden in dit systeem vergeleken met het risicoprofiel. Dit levert een lijst op met adressen van mensen die een verhoogd risico op fraude of misbruik hebben. Deze mensen worden verder onderzocht en wordt bekeken of dat inderdaad het geval is.Toestemming om gebruik SyRI
Hebben gemeenten vermoedens dat er in een bepaalde wijk misbruik van uitkeringen wordt gemaakt of dat er illegale bewoning is? Dan kan zo’n gemeente aan het ministerie van Sociale Zaken toestemming vragen om een onderzoek met SyRI te starten. De gemeente krijgt twee jaar om de gegevens te onderzoeken. Daarna moeten de data worden vernietigd. Zo’n SyRI onderzoek heeft inmiddels vijf keer plaatsgevonden en wel in Eindhoven, Capelle aan den IJssel, Haarlem en twee keer in Rotterdam. De Volkskrant wist de hand te leggen op de evaluaties en wist te melden dat eind juni 2019 al deze onderzoeken tot niets hadden geleid en in geen van die gemeenten is met het opsporingssysteem een fraudegeval opgespoord.Schadelijke gevolgen van SyRI
De VN vindt dat de digitale technologie schadelijke gevolgen heeft voor kwetsbare burgers in verzorgingsstaten. De bewoners van zwakkere wijken komen hiermee namelijk onder een vergrootglas te liggen. Dit zorgt voor ongelijkheid. Bovendien is de privacy van bewoners in het geding en worden ze bij voorbaat verdacht gemaakt. VN-rapporteur Philip Alston stelt ook de vraag of de overheid net zoveel energie steekt in het opsporen van andere vormen van fraude.
Hamerstuk
Ook stelt de VN dat een kritische behandeling van de wet in de Eerste en Tweede Kamer volledig ontbrak. SyRI werd als hamerstuk aangenomen. Vreemd, want er was felle kritiek van andere staatsorganen, waaronder de Raad van State. Die vond dat SyRI ingaat tegen de Wet bescherming persoonsgegevens, omdat elke overheidsdienst gegevens alleen voor het eigen doel mag verzamelen. SyRI vormt een ondermijning van dat principe, omdat het gebruik maakt van gegevens van diverse bronnen. Gegevens die eigenlijk niet gedeeld hadden mogen worden.
Veel kritiek op Systeem Risico Indicatie
Er zijn meer partijen die zich zorgen maken over het gebruik van SyRI. De Autoriteit Persoonsgegevens is ongerust over de toenemende populariteit van algoritmes. Technologische innovatie is alleen acceptabel als het niet leidt tot discriminatie en onterechte verdachtmakingen. De mens dient zich bewust te zijn van die risico’s en moet zich niet verliezen in digitale systemen.
Rotterdam trok stekker uit SyRI
Rotterdam is inmiddels gestopt met SyRI. In Rotterdam vond men dat er teveel onzekerheid was over de werkwijze en over het borgen van privacy. Burgemeester Aboutaleb van Rotterdam vond dat het systeem veel te veel gegevens aan elkaar koppelt, zoals data uit de zorghoek of zelfs informatie uit politieregisters. Die informatie gebruiken en delen met anderen, ging hem te ver.
Rechtszaak tegen SyRi
In 2014, toen de wet omtrent dit opsporingssysteem werd aangenomen, was er weinig kritiek. Die kwam pas in januari 2018. Een groep van tegenstanders daagde de Staat voor de rechter. Die groep bestond onder meer uit het Platform Bescherming Burgerrechten, het Nederlands Juristencomité voor de Mensenrechten, de landelijke Cliëntenraad, de auteurs Tommy Wieringa en Maxim Februari en Vakbond FNV.
Maxim Februari, een van de mensen die zich inzet tegen het gebruik van SyRI vertelt in onderstaande video dat hoe transparanter de burger voor de overheid wordt, hoe heimelijker diezelfde overheid voor de burgers wordt. Daarnaast somt hij de belangrijkste bezwaren tegen dit omstreden opsporingssysteem op.
Bijstandsfraude opsporen
Het risico-indicatiesysteem SyRI, lijkt uit te lopen op een mislukking. Niemand is tegen het opsporen van bijstandsfraude, maar wel met het gebruik van dit opsporingssysteem, dat bovendien nog nauwelijks resultaat heeft opgeleverd. Het gevecht tegen bijstandsfraude blijkt met én zonder SyRI, een lastige strijd en iedere gemeente pakt het op een eigen manier aan. Zo voerde Rotterdam in 2018 een intensieve controle uit om te achterhalen of inwoners terecht een bijstandsuitkering ontvingen. In Arnhem wordt er periodiek gecontroleerd of mensen nog recht hebben op een uitkering. Ook zijn andere opsporingssystemen beschikbaar. De gemeente Nissewaard werkt met een programma dat gemaakt is door een particulier bedrijf.
Bronnen: ED, Naleving, NOS, Sociaal Web, Volkskrant
